روانشناسی ژنتیک
روانشناسی ژنتیک
روانشناسی ژنتیک لقب دیگر روانشناسی رشد است که رفتار افراد در سنین متفاوت مورد بررسی قرار میدهد. این شاخه از روانشناسی؛ اختصاص به دورهای خاص از زندگی ندارد و تمام دهههایی را که یک فرد در طول زندگی خود پشتسر گذاشته است مور و بحث و کنکاش قرار میدهد. البته باید بگوییم این بررسی در گذشته در باب کودکان و نوجوانان به شکل پررنگتری همراه خواهد بود. و اما با گذشت زمان؛ این دانش گسترده شده و سایر مراحل زندگی افراد چون جوانی و کهنسالی نیز بر آن افزوده گشت.
روانشناسی ژنتیک جنبههای متعدد و البته موثر در همه مراحل زندگی فرد را در در نظر میگیرد. از برجستهترین آنها میتوانیم؛مواردی چون ژنتیک، محیط، سبک زندگی و جنبههای شخصیتی فرد را مورد اشاره قرار دهیم. به همین سبب برای ایجاد این شاخه نیازمند بررسی علوم مختلف حاضر در این حوزه همانند زیست شناسی و ژنتیک، جامعه شناسی و علوم تعلیمی و تربیت از مهمترین رشتههای دخیل در این حوزه میباشند.
روانشناسی ژنتیک چیست؟
روانشناسی ژنتیک
همانطور که بیان داشتیم روانشناسی رشد و ژنتیک یک معقوله محسوب میگردند و به بررسی هر تغییری که در هر دورهای از زندگی یک فرد اعمال گردد، میپردازد. اصل این شاخه بررسی تغییرها در حوزههای مختلف زندگی انسان است. تغییراتی که هر انسان در دورههای متعدد زندگیش پشتسر میگذارد در گروهبندی زیر قرار خواهد گرفت:
- شناخت
زمانی که فرد محیط پیرامون و هر بعد مرتبط را وابسته به اطلاعات ارائه شده را به خوبی بشناسد؛ در حال سپری کردن دوران شناخت است. البته این دوران به سن بخصوصی مرتبط نخواهد شد زیرا آدمی در تمام طول زندگی خود همواره در حال شناخت رویدادهای محیط پیرامون میباشد. اما این موضوع که چگونه به شناخت کامل هریک از آنها برسیم در روانشناسی رشد به طور جامع مطرح میگردد.
- انگیزه
مطمئنا هیچ فردی بدون داشتن انگیزه نمیتواند به اهدافی که در ذهن دارد؛ دست یابد. اما نیاز است بدانید که انگیزه هر فرد؛ اختصاص به خود او دارد و نمیتوان آن را برای شخص دیگری تعریف نمود. میزان انگیزه افراد در هر دورهای از زندگی فرد یکی دیگر از مواردی است که در روانشناسی ژنتیک مورد بحث قرار میگیرد.
- روانی- فیزیولوژیک
ویژگیهای روانی_فیزیولوژیک در حیطه روانشناسی مورد بحث و بررسی قرار میگیرد و جمله رفتارهایی را شامل میگردد؛ که تمام انسانها و بدون هیچ استثنائی به شکل مشترک آن را دارا هستند.
- رفتارهای اجتماعی
یکی از موارد برجستهای که در قالب اساسیتری در روانشناسی ژنتیک مورد بررسی قرار میگیرد؛ روشهای تربیتی اصولی و موثر برای گروه سنی کودکان و نوجوانان است.
علم روانشناسی ژنتیک با چه مزیتهایی همراه است؟
گاهی مزیتهایی که بکارگیری این علم برای افراد با گروه سنی متعدد دارا است؛ ما را شگفتزده خواهد کرد. روانشناسی ژنتیک نقش موثری در بهینه سازی روند رشدی هر فرد ایفا میکند. کافیست به کمک این علم نوع رفتار در هر دوره رشدی از فرد را به خوبی بشناسیم تا در صورت زندگی کردن و یا نگهداری از یک سالمند یا کودک؛ واکنشهای رفتاری صحیح و مناسبی را اعمال نماییم. در حال حاضر و سرعت گرفتن همه امور نباید بهینهسازی فرآیند رشد به ویژه در گروه کودکان و نوجوانان را از یاد ببریم زیرا نقش موثری را در روند زندگی حال و آینده آنها اعمال خواهد داشت.
متخصصان روانشناسی ژنتیک وابسته به فاکتورهای متعددی برای یافتن پاسخ سوالات در زمینه رشد و تغییرات انسانها تلاش میکنند. برای مثال امکان این وجود دارد که بعضی از آزمایشها در محیط آزمایشگاهی و با استفاده از نمونههای حاضر انجام پذیرد اما گروهی دیگر به محیط بیرون آزمایشگاهی انتقال داده میشوند. در هر حالت تلاش برآن است که اطلاعات جامع و البته کاربردی در حوزه رشد و بهینهسازی آن ارائه گردد.
در علم روانشناسی ژنتیک مراحل رشد انسان چگونه تعریف میگردد؟
قبل از تولد
البتهکه دوره رشد یک کودک تنها از بدو تولد او آغاز نمیگردد و زمان تشکیل لقاح، شروع دوره رشد نام میگیرد. در طول این دوره ساختار اصلی و تمامی اندامهای جنین شکل میگیرد. این دوره از رشد در همه جنینها به طور یکسان و مشابه پیش میرود مگر اینکه تحتتاثیر عوامل محیطی و وراثت؛ قرار گیرند. گاهی تاثیرات منفی این دو عامل روی جنین میتواند تاثیرات مخربی را در تمام دورههای رشد بهمراه داشته باشد که روانشناسی ژنتیک به جامعیت بدان پرداخته است.
شیرخواری
استارت دوران شیرخوارگی از زمان تولد خورده میشود و تا حدود ۲ سالگی با ایجاد دگرگونیهای متعدد پشتسر گذاشته میشود. در این زمان است که احساس انس و دوستی میان نوزاد با همه اعضای خانواده شکل میگیرد. به همین سبب با احساساتی چون اعتماد یا عدم اعتماد، محبت و عشق کاملا آشنا میگردد.
کودکی
دوره کودکی در دو بخش کودکی اولیه و کودکی میانه تقسیمبندی خواهد شد که وابسته به آن در قسمت کودکی اولیه رشد سریع جسمانی، شناختی و زبانی کودک شکل میگیرد و تا حدودی از پس مراقبت از خود برمیآید. در دوران کودکی به مرور زمان هویت و نقش جنسی پدیدار و اشتیاق آنها به سمت بازیهای کودکانه سوق داده میشود. والدین در این دوران نیازمند مهارتهای ویژهای برای رفتار با فرزند خود هستند که میتوانند آن را در حوزه روانشناسی ژنتیک و با مورد توجه قرار دادن جزئیات به طور کامل کسب کنند. فراموش نکنید در این دوران میزان کیفیت رابطه کودک و والد؛ شکلدهنده پروسه موفق اجتماعی شدن در او میباشد.
نوجوانی
از نظر روانشناسان ژنتیک نوجوانی یا مرحله حساس و بحرانی رشد؛ در دو دوره تقسیم میگردد:
- نوجوانی اولیه
دوره نوجوانی پلی است که شما را از دوره کودکی به دوره بزرگسالی میبرد. استارت بلوغ جنسی در نوجوانی اولیه زده میشود و همزمان با آن تفکر عملیاتی آغاز خواهد شد. بر این اساس از وابستگی فرد به اعضای خانواده کاسته و به سمت ارتباطگیری هرچه بیشتر با همسالان خود میرود. هر نوع جبههگیری نادرست از سوی والدین شروع حفر یک سیاهچال در این دوره است.
- نوجوانی ثانویه
در نوجوانی ثانویه فرزند شما بقدری در نمودار بالای رشدی قرار گرفته است که در سدد انتخاب شغل، تکامل نمودن تحصیلات برای ورود پیدا کردن به حیطه شغلی که بدان علاقه دارد را آغاز میسازد. پس شما در جایگاه والدینش دیگر نمیتوانید از استقلال او از همه ابعاد جلوگیری نمایید. و اما ارتباطگیری با جنس مخالف که همیشه نسبت به آن هراس بخرج میدهیم ممکن است در این دوران رخ دهد و تا زمانی که نسبت به یک برخورد قاطع اما منعطف در باب آن دست نیابیم؛ مطمئنا ناگزیر به تماشای او از دور و پذیرش هر رفتاری خواهیم بود. زیرا شکل گیری هویت مثبت در فرزند شما در این دوران اتفاق میافتد. روانشناسی ژنتیک به شکل مفصل تمامی ابعاد این دوره را به چالش کشانده است.
جوانی
دوران جوانی یک فرد را میتوان به نهالی توصیف کرد که رسیدگی مناسب و طی کردن مسیر رشد صحیحش؛ در آینده آن را به درختی تنومند مبدل خواهد ساخت.
ارتباطگیریهای صمیمانهتر، انتخاب شغل و کسب مهارت و موفقیت در حرفهای خاص؛ چالشهایی هستند که همه افراد در دوره جوانی آن را پشتسر میگذارند. البته از فاکتورهایی که زندگی فرد را در این دوران تا میزان قابل توجهی تحتتاثیر قرار خواهند داد؛ تشکیل زندگی، گاهی طلاق و ساختن مجدد زندگی مشترک است. فرد با هر تصمیمی قطعی که در این دوره از رشد میگیرد در حال آماده سازی آستانهای برای ورود به میانسالی است.
میانسالی
از نظر روانشناسی ژنتیک ورود به دوران میانسالی در گروهی از افراد با بحران همراه است. در این دوره فرد اقدام به بازبینی جنبههای متعدد زندگی خود در دورههای مختلف مینماید. در این دوره افراد به حداکثر موفقیتهای اجتماعی، شخصی و شغلی خود دست یافتهاند و دیگر سعی در پیگیری علایق متعدد خود دارند. عموما افراد میانسالی که فرزندان خود را از لحاظ تحصیلی، شغلی و تشکیل زندگی مشترک به سرانجام رساندهاند؛ در این دوران آزادی بیشتری را تجربه خواهند نمود.
پیری
پیری دوران کنار آمدن با ظرفیت های فیزیکی، موقعیت های فردی-اجتماعی و روابط در حال تغییر میباشد. در این دوران علاوه بر اینکه فرد باید مورد مراقبتهای جسمی و بهداشتی بسیاری قرار گیرد؛ نیازمند توجهات یا ملاحظات روانی بسیاری است. اگر در حوزه پرستاری از سالمند در حال فعالیت هستید یا با یکی از عزیزانتان که در دوره پیری به سر میبرد؛ هم خانه شدهاید. با مورد مطالعه قراردادن اطلاعات جامع ارائه شده در روانشناسی ژنتیک؛ با کنترل امور، دورانی توام با سلامتی و مهارت را پشتسر خواهید گذاشت.
سخن پایانی
در هر دورهای از زندگی انسان ممکن است اختلالات رشدی ایجاد گردد. پس این شرایط تنها در دوران کودکی یا نوجوانی خلاصه نمیگردد. تایید هر یک از اختلالات رشد و یافتن علل ایجاد؛ نیازمند مداخله یک متخصص روانشناسی ژنتیک است؛ تا غربالگری یا ارزیابی را آغاز نماید.
در کودکان عموما این ارزیابی از جلسات مصاحبه با والدین آغاز میشود اما در نمودار رشدی بالاتر علاوه بر بررسی وضعیت حاضر؛ گذشته فرد چون دوران کودکی و نوجوانیاش مورد کنکاش قرار خواهد گرفت، البته بدون اینکه رنجش خاطری برای فرد ایجاد شود یا مواردی را که سالها درون خون نگه داشتهاند، فاش گردد.
شاید در ابتدا تشخیص یک مسئله رشدی؛ گیج کننده و ترسناک بنظر آید. اما شرایط متفاوتتر از آن چیزی است که گمان میبرید. برای تجربه نمودن اوضاع مطلوبتری از بعد روانی، میتوانید لیستی از سوالات و نگرانیهای خود را تهیه و در اختیاز روانشناس ژنتیک قرار دهید تا با مطلع ساختن او از آشوبهای ذهنتیان؛ مدیریت و کنترل اوضاع را تا دریافت نتیجه نهایی به دست او بسپارید.
دیدگاهتان را بنویسید