روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت
روانشناسی سلامت در جایگاه یک دانش کاملا تخصصی قرار میگیرد و عواملی چون زیست شناسی، روانشناسی، رفتار و عوامل اجتماعی که تاثیرگذاری مستقیمی بر سلامت و بروز بیماری در افراد دارند را مورد کنکاش قرار میدهند. در برخی از مواقع با شنیدت نام روانشناسی پزشکی و طب رفتاری باید متوجه منظور مخاطب از بکارگیری اصطلاح روانشناسی سلامت گردید.
البته که کاهش کیفیت سلامت در افراد و بروز بسیاری از بیماریها تحتتاثیر عوامل متعددی چون ارث یا انتقال از طریق واگیر صورت میگیرد. اما گاهی شرایط در اوضاع متفاوتتری قرار میگیرد و حالت نرمال و سلامت جسمانی فرد تحت تاثیر عوامل رفتاری و روان شناختی قرار میگیرند.
روانشناسی سلامت به چه موضوعاتی میپردازد؟
روانشناسی سلامت
یکی از موضوعاتی که به شکل جدی به واسطه روانشناسی سلامت مورد بررسی قرار میگیرد و بر آن صحه یا تاکید میگذارند؛ این است که ارتقا یا افت سلامتی در هر فرد به میزان کیفیت زندگیاش و نیز رفتارهای سرزده از او وابسته است. به طور جامع وظیفه روانشناسی سلامت؛ تحقیق، تعیین و پیادهسازی روشهای نتیجهبخشی خواهد بود که به واسطه آن سلامت و البته کیفیت زندگی افراد را بهبود بخشد. البته دستیابی کامل به این هدف در یک روش واحد نهفته نشده است و گاهی برای محقق شدن از سیاست های کلان کشوری تا آموزشهای مستقیم چهره به چهره به مردم را درگیر میسازد.
البتهکه در بسیاری از جهادها یا حوزههای درمانی بر شعار پیشگیری بهتر از درمان است؛ بر یک اصل اساسی و پیشرو در افزایش کیفیت زندگی افراد تاکید میگردد. اما شواهد نشان میدهد که این شعار از کلیدواژههای روانشناسی سلامت است که نسبت به سایر حوزهها اسرار بیشتری بدان ورزیده میشود. چراکه ممکن است در پی یک درمان ریشهای چالشهای مالی، جسمی و حتی روانی بسیاری نهفته باشد.
اجازه دهید با چند مثال ساده و آشنا شما را به عمق ماجرا ببریم. تصور کنید یکروز که از منزل خود خارج میشوید بقدری عجله بخرج میدهید که حتی فرصت چند ثانیه بستن کمربند را از خود میگیرید. با همین بیتوجهی نمودن به ظاهر ساده میتوانید سبب رقم خوردن انتفاقات تلخ و ناگواری همچون قطع نخاع، ضربه شدید سر به شیشه بر اثر تصادف نابهنگام در میانه مسیر گردید.
شما در اوایل دهه ۴۰ زندگی خود به سر میبرید و طبق تشخیص پزشک دچار فشارخون بالا میباشید و بهتر است که رژیم غذایی متعادل و عاری از نمک را در پیش بگیرید. اما هیچ یک از توصیهها را در رژیم غذاییتان پیاده نمیکنید و در اواسط سن ۶۰ سالگی یکی از کلیههای خود را به واسطه اثرات مخرب فشار خون از دست میدهید. اینجاست که با اعتماد میتوان بیان داشت در هر حوزهای پیشگیری بهتر از درمان است.
متخصصین روانشناسی بالینی در چه حیطهای میتوانند به ما کمک کنند؟
متخصصان حوزه روانشناسی سلامت در حوزههای متععدی فعالیت خواهند داشت؛ که در چند مورد برجسته آن عبارت هستند از:
- روانشناسی بالینی
گروهی از متخصصان روانشناسی سلامت؛ فعالیت خود را در فضاهای مرتبط به روانشناسی بالینی آغاز خواهند کرد. پس کار خود را با ارزیابی رفتار و یا با تلاش جهت عدم شیوع یک بیماری آغاز خواهند ساخت. آنها به کمک مصاحبه های بالینی و آزمایش شخصیت اطلاعات جامعی از جهتگیری ذهنی بسیاری از افراد کسب خواهند کرد و با ارائه مشاوره در حوزههای متعددی چون ترک سیگار؛ با آموزشهای سالم و البته کاربردی تعداد کثیری از افراد را از انجام بسیاری از رفتارهای ناسالم منع خواهد ساخت.
- امور تحقیقاتی
گروهی دیگر از متخصصان روانشناسی سلامت سعی دارند با تحقیقات گسترده در این حوزه اطلاعات جامع و مفیدی را کسب نمایند. برای مثال با فعالیتهایی چون اقدام های پیشگیرانه موثر، اجرای روشهایی جهت ارتقاء سلامت فردی و نیز مواجه منطقی افراد با بیماریها و رنجشهایی که با آن مواجه میگردند؛ سبب برداشتن گامهایی موثر در بهبود کیفیت زندگی عموم جامعه میگردند.
- امور مرتبط به سیاستهای عمومی
و اما تعداد کثیری از متخصصان روانشناسی سلامت؛ فعالیت خود را در تنظیمات آژانس دولتی یا خصوصی متمرکز ساختهاند تا بتوانند تعبیرات موثری را در سیاست های عمومی مرتبط به مسائل بهداشتی پیادهسازی نمایند. آنها سعی دارند مانع از هرگونه نابرابری در مراقبت های بهداشتی گردند و توصیههای درخوری را در حیطه اصلاح داشتن مراقبتهای بهداشتی، به سازمانهای دولتی دستاندرکار ارائه دهند.
تاریخچه روانشناسی سلامت در ایران و جهان به چه دورهای بازمیگردد؟
البته که شناخت و مورد توجه قرار دادن بعد روانی انسان تنها به دوره حال حاضر مرتبط نخواهد شد. در گذشتههای دور نیز روان به عنوان قسمتی جدانشدنی از انسان به لقب” جان ” شناخته میشد و عموما در اکثر روشهای درمانی هر دو بعد جسمانی و روانی (جان) فرد را مورد بررسی قرار میدادند.
علوم درمانی در هر دورهای از زندگی انسان اعجاب بسیاری را پشتسر گذاشت. در هر دوره از این تغییرات ارتباط تنگاتنگ میان روان و جسم فرد بیش از پیش نمایان گردید. تا جایی که به جرات و وابسته به یک ریشه علمی از رابطه مستقیم سبک زندگی شخصی و شغلی هر فرد با میزان سلامت و طول عمر او دلالیل مستحکم بسیاری به میان آمد. به مرور زمان و به اثبات رسیدن این ارتباط دانشمندان را بر آن داشت که هر آنچه برای پیدایش رشتهای علمی نیاز است را گرد آورند. که بر حوزه علوم رفتاری و روان شناختی و از سوی دیگر با علوم طبی و درمان جسمی مسلط باشد.
در پی آن حدود سال ۱۹۷۳ روان شناسی سلامت به عنوان یک تخصص با جایگاهی ویژه از طرف انجمن روان شناسی آمریکا اعلام گردید. حال فارغالتحصیلان بسیاری را دارا هستیم که در این حیطه علمی موفق به کسب مدرک دکتری از معتبرترین دانشگاههای جهان گشتهاند و همانطور که اشاره داشتیم هر کدام از آنها در حوزهای متفاوت مشغول به فعالیتهای موثری در جهت حفظ و افزایش کیفیت زندگی و سلامت افراد هستند.
چه زمانی نیاز است به روانشناس سلامت مراجعه نماییم؟
ما در چند حالت پیش آمده ممکن است که به واسطه روانشناس سلامت مورد ویزیت قرار گیریم و تنها موفق به دریافت درمان یا راهحل از سوی او شویم:
- ارجاع داده شدن از سوی پزشکی دیگر وابسته به تشخیص در باب مورد ویزیت قرار گرفتن فرد به واسطه متخصص روانشناسی سلامت؛
- جلب توجه فرد نسبت به وضعیتی که دارا میباشد؛ او احساس میکند که ضعف، درد یا نقص جسمانی او با ایجاد حالات نفس روانی چون اضطراب، افسردگی، پرخاشگری و …. در ارتباط است؛
- عوارض روانی ناتوان کنندهای که ریشه در نوعی بیماری جسمی دارد؛ مورد دیگری است که ما را به سوی مراجعه به روانشناس سلامت سوق میدهد. در این شرایط درمانگر باید تبحر کافی در تشخیص بیماریهای جسمی و نیز اختلالات روانی داشته باشد. با اکتفا به رویکرد میان رشتهای روانشناسی- پزشکی، رشته روان شناسی سلامت در اولویت قرار میگیرد. بنظر میرسد افسردگی ثانویه در دیابت واضحترین مثالی باشد که میتوانیم از این مورد ارائه دهیم.
- مورد آخری که میتوانیم برای مراجعه به روانشناس سلامت بیان نماییم؛ شرایطی است که درآن نیاز بهمداخلات تخصصی لازم جهت ارتقاء سلامت و یا ممانعت از بیماری مورد نیاز باشد. مداخله درمانی به سبب ترک سیگار مثالی صحیح از این مورد است که در سطح هر فرد معتاد به سیگار قابلیت اجرا دارد.
آیا روانشناسی سلامت و روانشناسی بالینی در تفاوت با یکدیگر قرار دارند؟
بله میان روانشناسی سلامت و بالینی تفاوت حاکم است. اولین تفاوت برجسته این است که در روانشناسی سلامت، سلامت در یک قالب عام قرار میگیرد و جسم و روان از یکدیگر مجزا نمیشود. در حوزه روانشناسی سلامت؛ مبحث اصلی بر چرایی ایجاد مشکلات راوانی نمیچرخد . مسئله حائز اهمیت است کدام یک از آسیبهای روانی در رقم زدن بیماری جسمانی در افراد نقش دارند و تمرکز بر جسم قرار میگیرد.
روانشناسی سلامت در ۳ حوزه به شکل برجستهای بکار گرفته میشوند که عبارتند از:
_ حوزه مرتبط به باورها، رفتارها و تغییرات رفتاری که منجر به سلامتی در فرد میگردد؛
_ زمانی که فرد دچار بیماری شده و روانشناس سلامت در تلاش و کنکاش است تا متوجه گردد که چه عوامل روانی موجب ابتلای فرد به بیماری گشته است؛
_ حوزه سوم مربوط به زمانی است که افراد در حال دستوپنجه نرم کردن با نوعی بیماری جسمی هستند و متخصص در پی یافتن عوامل روانی میباشد که تجربه نمودن هر یک از آنها موجب کنار آمدن بهتر و آسانتر فرد با بیماری میگردد. به همین سبب به جرات میتوان گفت که روانشناس سلامت تا میزان قابل توجهی میتواند در کنار تیم پزشکی در پروسه درمان نقش بسزایی را ایفا نماید.
سخن پایانی
وابسته به توصیفاتی که از حوزه روانشناسی سلامت ارائه نمودیم؛ یک متخصص روانشناسی سلامت به طور کلی در راستای بهبود و ارتقای سلامت افراد و در نتیجه افزایش کیفیت زندگی ایشان تلاش مینماید. متخصصین این حوزه قادر هستند که به مردم بیاموزند که از چه طریقی موفق میشوند که با اضطرابها و تنشهای احساسی چون افسردگی که وابسته به دلایل متعدد در ایشان ایجاد میگردد مبارزه نمایند و با قدرت کامل ایستادگی کنند. مدیریت مرتبط به سلامت نوعی مهارت است که متخصص این حوزه آن را به افراد متعدد آموزش میدهند. در کلیت فعالیت متخصصین روانشناسی سلامت، در بر دارنده ممانعت و بهبود تهدیداتی جدی در جهت سلامت فردی چون استرس، اعتیاد، چاقی و… است. زیرا این مسائل عموما از قالب فردی بیرون آمده و اثرات مخربی را هم بر اجتماع و هم بر سلامت روانی و جسمی اطرافیان او خواهند گذاشت.
دیدگاهتان را بنویسید